Software Release Life Cycle หรือ วงจรชีวิตซอฟต์แวร์ คืออะไร และ มีกี่ระยะ ?

รู้จัก Software Release Life Cycle หรือ วงจรชีวิตซอฟต์แวร์ 

ในวงการวิทยาศาสตร์มีคำกล่าวหนึ่งบอกไว้ว่า "ชีวิตทุกชีวิตล้วนมีวงจรของมัน" เหมือนผีเสื้อที่มีพัฒนาการตั้งแต่เป็นไข่ แปรสภาพเป็นหนอน ตามด้วยดักแด้ ก่อนเติบโตขึ้นเป็นผีเสื้อตัวเต็มวัยที่สมบูรณ์แบบ ซึ่งถ้าเปรียบเทียบผีเสื้อเหมือนกับโปรแกรมคอมพิวเตอร์ หรือ ซอฟต์แวร์ (Software) ที่ตัวซอฟต์แวร์นั้นก็ต้องมีวงจรการพัฒนา เปลี่ยนแปลง แก้ไขบัค เพื่อให้กลายเป็นผลิตภัณฑ์ซอฟต์แวร์ที่สมบูรณ์แบบ และไม่มีข้อบกพร่องใดๆ ก่อนจะนำมาเผยแพร่ให้ผู้ใช้ได้อย่างภาคภูมิใจ

วงจรชีวิตซอฟต์แวร์ (Software Release Life Cycle) คืออะไร ?

ในทางเทคนิคมีคำศัพท์ที่ใช้เรียกการพัฒนาซอฟต์แวร์ในช่วงเวลาต่างๆ ว่า "Software Release Life Cycle" หรือ "วงจรชีวิตซอฟต์แวร์" เป็นขั้นตอนการพัฒนาซอฟต์แวร์ ที่รวบรวมไว้เป็นลำดับขั้น ตั้งแต่ก่อนเริ่มพัฒนา และเข้าสู่ช่วงทดสอบ ไปจนถึงการเผยแพร่ วางจำหน่าย และอัปเดตแก้ไข ปรับปรุงเวอร์ชัน จนสุดท้ายกลายเป็นซอฟต์แวร์ตัวเต็มที่สมบูรณ์แบบ 

ซึ่งกว่าจะไปถึงวันนั้น ซอฟต์แวร์บางตัวอยู่ในช่วงการพัฒนาหลายปี กว่าจะนำออกมาวางขายได้ บางตัวหลุดพ้นช่วงพัฒนามาอย่างรวดเร็ว แต่ก็มีปัญหาเรื่องบัค  ซึ่งบริษัทก็จะตามมาแก้ไขเอาทีหลัง แต่ถ้าซอฟต์แวร์ตัวไหนถูกประกาศยกเลิกการสนับสนุน หรือความหมายคือผู้พัฒนาจะไม่มีการอัปเดตเวอร์ชันหรือแก้ไขบัคให้อีกแล้ว ตามหลักคือซอฟต์แวร์ตัวนั้นจะเข้าสู่ช่วงที่เรียกว่า End-of-life หรือวงจรชีวิตช่วงระยะสุดท้ายของซอฟต์แวร์  ซึ่งส่วนใหญ่มักเกิดจากผู้พัฒนาเริ่มมีการปล่อยซอฟต์แวร์ใหม่เข้าสู่ตลาดแทนของเดิม

วงจรชีวิตซอฟต์แวร์มีอะไรบ้าง ?

ต่อไปเรามาดูกันว่า กว่าจะเป็นซอฟต์แวร์หนึ่งตัวที่เราใช้กัน วงจรของมันได้ผ่านอะไรมาบ้าง และความหมายของแต่ละช่วงเวลานั้นมีใจความสำคัญอย่างไร ซึ่งวงจรชีวิตซอฟต์แวร์สามารถแบ่งได้เป็นไทม์ไลน์ 4 ช่วงหลักๆ ตามนี้ 

1. ช่วงระยะพัฒนา (Development Stage)

1.1 ช่วงระยะเริ่มต้นพัฒนาซอฟต์แวร์ (Pre-alpha)

ในระยะ Pre-alpha ใช้อธิบายถึงซอฟต์แวร์ที่เพิ่งตั้งไข่ได้ใหม่ๆ โดยผู้พัฒนาจะเริ่มดำเนินการตั้งแต่ วิเคราะห์ข้อกำหนดต่างๆ เช่นการกำหนด สัญญาอนุญาตซอฟต์แวร์ (Software License) หรือ ประเภทของซอฟต์แวร์ และกำหนดแนวทางการพัฒนา

นอกจากนี้ยังมีเรื่องของ Unit Test หรือการเขียนโค้ดเพื่อทดสอบแยกการทำงานในส่วนเล็กๆ ของซอฟต์แวร์ว่าจะใช้ทำงานได้จริงหรือเปล่า ซึ่งเรามักเห็นซอฟต์แวร์ที่อยู่ในช่วง Pre-alpha มากในกลุ่ม ซอฟต์แวร์ประเภท Open-source ที่จะปล่อยลงเว็บไซต์ต่างๆ เพื่อที่ให้ผู้ที่สนใจทดลองใช้

1.2 ช่วงทดสอบระยะแรก (Alpha)

ในระยะ Alpha เป็นช่วงที่ซอฟต์แวร์อยู่ในระยะเพิ่งฟักไข่ใหม่ๆ เรื่องข้อผิดพลาดของการทำงานหรือบัค จะมีอยู่เยอะพอสมควร และบางครั้งความร้ายแรงอาจสร้างปัญหาให้กับคอมพิวเตอร์จนถึงขั้นข้อมูลต่างๆ สูญหายไปเลยก็มี

ซึ่งผู้พัฒนาจะใช้เทคนิคการทดสอบที่เรียกว่า 'White Box' เป็นเทคนิคการทดสอบซอฟต์แวร์ แบบเปิดเผยซอสโค้ด (Open-Source Code) เพื่อมองรายละเอียดภายในโค้ดว่าทำงานอย่างไร และฟังก์ชันต่างๆ จะทำงานตามขั้นตอนจริงๆ หรือไม่

และจะตามด้วยการทดสอบแบบ 'Black box' คือคีย์คำสั่งและดูผลอย่างเดียว เพื่อมองภาพรวมของการทำงานว่ามีฟังก์ชันครบตามที่กำหนดไว้ในช่วง Pre-alpha หรือไม่ และเมื่อซอฟต์แวร์ Alpha ถูกลบข้อผิดพลาด และมีฟีเจอร์ต่างๆ ที่ครบแล้วก็จะเข้าสู่ช่วงทดสอบ Beta ต่อทันที

1.3 ระยะทดสอบในกลุ่มผู้ใช้งาน บางกลุ่ม (Beta)

ในช่วงระยะ ฺBeta คือซอฟต์แวร์ที่มีโครงสร้างการทำงานเป็นรูปเป็นร่างแล้ว ผู้พัฒนาก็เริ่มจะปล่อยให้ทดสอบในวงกว้าง โดยคนที่ร่วมทดสอบจะเป็นผู้ใช้งานบางกลุ่มหรือเป็นแบบสาธารณะก็แล้วแต่ความต้องการของฝั่งผู้พัฒนา และผู้พัฒนามักใช้ช่วงนี้ในการโปรโมทซอฟต์แวร์ควบคู่กันไป ซึ่งแน่นอนว่าไม่ได้คาดหวังกระแสตอบรับที่ดีมากนัก แต่จุดประสงค์คือเพื่อต้องการให้เกิดการใช้งานจริงในหมู่ผู้ใช้ และรับคำติชมมาปรับปรุงแก้ไข

ซึ่งเมื่อซอฟต์แวร์ยังไม่สมบูรณ์ดี ก็อาจสร้างข้อผิดพลาดตามมาทีหลัง เช่นทำให้เครื่องคอมพิวเตอร์ผู้ทดสอบเสียหาย บางครั้งผู้พัฒนาจึงมักสร้างเงื่อนไขให้ผู้ทดสอบยินยอม "เป็นหนูทดลอง" โดยอาจมีการเสนอให้สิทธิประโยชน์ต่างๆ ในการใช้งานซอฟต์แวร์ตัวเต็ม หรือไม่ก็สร้างข้อตกลงว่าจะไม่รับผิดชอบหากเกิดความเสียหายต่ออุปกรณ์ แต่ข้อดีคือจะได้ใช้ของใหม่ก่อนใครนั่นเอง

โดยซอฟต์แวร์ที่อยู่ในช่วง ฺBeta ยังสามารถแบ่งได้อีกเป็น 2 ประเภท คือ

• Perpetual Beta หรือซอฟต์แวร์เบต้าถาวร คือซอฟต์แวร์เบต้าที่ผู้พัฒนาเก็บไว้ให้อยู่ในช่วงนี้ เพราะจะได้มีข้ออ้างเรื่องความล่าช้าในการอัปเดต หรือแก้ไขบัค ส่วนมากเป็นซอฟต์แวร์ที่ไม่ได้รับความนิยม และกระแสไม่ดี จึงยังใช้คำว่า "เบต้า" ต่อไปเพราะจะได้ลดความคาดหวังของผู้ใช้ลง
• Open และ Closed beta หรือซอฟต์แวร์เปิดเบต้าสาธารณะ และปิดสาธารณะ ซึ่งขึ้นอยู่กับผู้พัฒนาว่าจะปิดสาธารณะเฉพาะกลุ่ม หรือเปิดสาธารณะให้ผู้ใช้ทั่วไปได้ทดสอบ แต่ส่วนใหญ่จะมีการปิดก่อนแล้ว ค่อยเปิดสาธารณะในวงกว้าง ซึ่งก็ยังคงคำว่า "Beta" เอาไว้ เพื่อแสดงให้เห็นว่ายังไม่สมบูรณ์ และคนใช้อย่าคาดหวังมาก

ตัวอย่างซอฟต์แวร์ Beta เช่น Insider Program ทั้ง Microsoft Edge Insider, Skype Insider หรือ Windows Insider ที่ทาง Microsoft สร้างไว้เป็นช่องทางให้ผู้ใช้งานซอฟต์แวร์เหล่านี้สมัครเป็นสมาชิก และจะได้ทดสอบฟีเจอร์ใหม่ๆ ก่อนใคร ซึ่งผู้ใช้งานเหล่านี้พอใช้แล้วมีปัญหาก็จะรายงานไปยัง Microsoft ให้แก้ไขก่อนเอาออกมาใช้จริง หรือถ้าไม่ดีเลย ก็ถึงขั้นถอดคุณสมบัติออกไปเลยก็มี 

1.4 ช่วงระยะเตรียมปล่อยเป็นผลิตภัณฑ์ซอฟต์แวร์ (Release candidate)

ในช่วง Release Candidate (RC) หรือบางศัพท์อาจเรียกว่า "Going Silver" เป็นรุ่นเบต้าที่ผ่านการแก้ไข และเพิ่มเติมประสิทธิภาพจนพร้อมจะปล่อยสู่การเป็นผลิตภัณฑ์ซอฟต์แวร์อย่างเป็นทางการ ในช่วงนี้มักเป็นช่วงที่ใช้ตรวจสอบความเรียบร้อย แก้ไขบัคเพิ่มเล็กน้อยก่อนวางขาย หรือเผยแพร่ออกสู่สาธารณะ

2. ช่วงระยะเผยแพร่ (Stable Release Stage)

ซอฟต์แวร์ช่วงระยะ Stable Release คือช่วงที่ข้อบกพร่องต่างๆ มีน้อยมากหรืออาจไม่มีแล้ว กลายเป็นผลิตภัณฑ์ซอฟต์แวร์อย่างเต็มตัวเพื่อวางจำหน่าย ซึ่งในช่วงการเผยแพร่สามารถแบ่งได้เป็น 2 รูปแบบประกอบด้วย

• Release to Manufacturing (RTM) หรือ "Going Gold" เป็นซอฟต์แวร์ที่อธิบายถึงช่วงการเปิดตัวครั้งแรกกับผู้ผลิตฮาร์ดแวร์ ในช่วงนี้ประโยชน์คือทั้ง 2 ฝ่ายจะได้ร่วมกันหาข้อบกพร่องจากการใช้งาน ก่อนวางแผนการตลาดและปล่อยสู่สาธารณะ  เช่น Microsoft ขาย Windows 10 ให้ผู้ผลิตเครื่อง PC นำไปติดตั้งและวางขายพร้อมกันเป็นต้น

• General Availability (GA) เป็นช่วงที่ซอฟต์แวร์เปิดตัวต่อสาธารณะเพื่อวางขายและจัดจำหน่ายให้องค์กร หรือคนทั่วไปแล้วนั่นเอง และแน่นอนว่าซอฟต์แวร์เดี๋ยวนี้มีการจำหน่ายบนเว็บไซต์เป็นส่วนใหญ่ ซึ่งก็คือ Release to the Web (RTW) หรือซอฟต์แวร์ที่วางจำหน่ายบนอินเทอร์เน็ต

3. ช่วงระยะหลังเผยแพร่ไปแล้ว และ ได้รับการสนับสนุนจากผู้พัฒนา (Post-Release and Support Stage)

ช่วงระยะ Support เป็นช่วงเวลาที่ซอฟต์แวร์เปิดตัวและวางจำหน่ายไปแล้ว เป็นซอฟต์แวร์ที่ได้รับการสนับสนุนจากผู้พัฒนาหลังการขายทุกช่องทางไม่ว่าจะเป็นการอัปเดตเวอร์ชัน ปรับฟีเจอร์ ตัดฟีเจอร์ หรือแก้ไขบัคต่างๆ ถ้าผู้พัฒนายังเห็นว่าซอฟต์แวร์เหล่านี้ยังสร้างกำไร หรือยังไม่มีผลิตภัณฑ์ใหม่ออกมา ก็จะมีการสนับสนุนต่อไปโดยมีกำหนดระยะเวลา 1 ปี หรือ 5 ปี เป็นต้นโดยในช่วงนี้จะเรียกว่า Mainstream Support

ซึ่งหลังจากหมดอายุไปแล้วบางซอฟต์แวร์อาจหยุดสนับสนุนไปเลย หรือผู้พัฒนาอาจเปลี่ยนเป็นช่วงที่เรียกว่า Extended Support แทนเช่น Windows 7 ที่ประกาศเข้าสู่ Extended support ในวันที่ 13 มกราคม ค.ศ.2015 (พ.ศ.2558) ซึ่งจะออกแพตซ์ด้านความปลอดภัยให้อย่างเดียวจน Windows 7 หมดอายุสนับสนุนไปในเดือนมกราคม ค.ศ. 2020 (พ.ศ. 2563) ที่ผ่านมา

4. ช่วงระยะสุดท้าย หรือ ผู้พัฒนาประกาศหยุดสนับสนุน (End-of-life Stage)

ในระยะ End-of-life จะใช้อธิบายซอฟต์แวร์ที่ถูกผู้พัฒนาประกาศเลิกสนับสนุนไปแล้ว จะไม่มีการวางขายอีกต่อไป ผลิตภัณฑ์ถือว่าหมดอายุ แต่ผู้ใช้ที่มีอยู่ หรือเคยซื้อไปแล้วยังคงใช้ต่อได้ โดยที่ซอฟต์แวร์เหล่านี้จะไม่มีการอัปเดตเวอร์ชันและแก้ไขข้อผิดพลาดหรือบัคใดๆ อีก ถึงแม้จะเกิดปัญหาอะไรขึ้นก็ตาม

สรุปวงจรชีวิตซอฟต์แวร์ มีประโยชน์อย่างไร ?

การเรียนรู้ และทำความเข้าใจวงจรชีวิตซอฟต์แวร์ ให้ประโยชน์เราได้หลายอย่าง เช่นถ้าซอฟต์แวร์เป็นเวอร์ชัน Beta ถ้าเรารู้ก่อนจะได้ลดความคาดหวังลง และไม่เสียเวลาเสี่ยงมาใช้งานให้หนักปัญหาเครื่อง 

ทางฝั่งผู้พัฒนาเองก็มักใช้การกำหนดวงจรซอฟต์แวร์ มาเป็นตัวแทนของการสื่อสารกับลูกค้าในตลาด ช่วยให้เรารับรู้ความก้าวหน้าของซอฟต์แวร์ว่าไปถึงขั้นไหนแล้ว ซึ่งโดยส่วนมากผู้พัฒนาจะปล่อยซอฟต์แวร์เวอร์ชัน Beta ออกมาชิงตลาดจากคู่แข่งโดยไม่ต้องกลัวว่าจะเสียชื่อเสียงเลย เพราะยังไงชื่อก็บอกอยู่แล้วว่าเป็นซอฟต์แวร์ที่ยังไม่สมบูรณ์ และอยู่ในขั้นตอนทดสอบ

ในขณะที่ผู้ใช้งาน หรือลูกค้าเอง ถ้าดาวน์โหลดซอฟต์แวร์ ในช่วงหลังเผยแพร่ไปแล้ว (

หรือเช่นถ้าผู้พัฒนาประกาศ End-of-life ให้กับซอฟต์แวร์ และออกรุ่นใหม่มาทดแทนก็เป็นตัวช่วยในการตัดสินใจของผู้ใช้ได้ว่าควรเปลี่ยนไปหาของใหม่ได้แล้ว และอย่ายึดติดกับรุ่นเดิมๆ