Debloat Script คืออะไร ? รู้จักสคริปต์ลบโปรแกรมที่ไม่จำเป็น บางทีอาจทำให้เกิดผลเสียมากกว่าผลดี

Debloat Script สคริปต์ลบโปรแกรมที่ไม่จำเป็นอาจทำให้เกิดผลเสียมากกว่าผลดี

เป็นที่ทราบกันดีว่า ระบบปฏิบัติการต่าง ๆ ในยุคนี้มักจะเต็มไปด้วย ซอฟต์แวร์ที่ไม่จำเป็น (Bloatware) จากทางผู้ผลิตใส่แถมมาให้ด้วย ซึ่งส่วนใหญ่ก็เป็นซอฟต์แวร์ขยะที่ไม่มีใครคิดอยากใช้ ครั้นจะมาไล่ลบเอง หลายครั้งก็ไม่ใช่เรื่องง่าย เพราะไม่รู้ว่ามีตัวไหนบ้าง ? ตัวไหนที่ลบได้ลบไม่ได้ ? หรือบางตัวอาจจะมีวิธีถอนการติดตั้งที่ซับซ้อน บางคนก็เลยเลือกที่จะปล่อยมันให้รกเครื่องไว้แบบนั้นเลย

เพื่อแก้ปัญหานี้ จึงมีนักพัฒนาจำนวนมาก พัฒนาสคริปต์ (Script) สำหรับลบโปรแกรมที่ไม่จำเป็นขึ้นมา หรือที่เรียกว่า "Debloat Script" โดยนิยมอัปโหลดอยู่บน กิตฮัป (Github) ทำงานง่ายแค่ดาวน์โหลดมาแล้วก็คลิกเพียงไม่กี่ครั้ง ก็สามารถลบ Bloatware ออกจากเครื่องได้อย่างรวดเร็ว

อย่างไรก็ตาม การใช้สคริปต์ในการลบมักก่อให้เกิดผลเสียมากกว่าผลดี ในบทความนี้เราจะมาอธิบายเหตุผล ว่าทำไมเราจึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ Debloat Script ?

สคริปต์สำหรับลบโปรแกรมที่ไม่จำเป็น คืออะไร ? (What is Debloating Script ?)

ก็ตามชื่อของมันเลย Debloating Script คือ กลุ่มของชุดคำสั่งสำหรับลบแอปพลิเคชัน/ซอฟต์แวร์ ที่ถูกติดตั้งมาล่วงหน้า หรือที่เราเรียกกันว่า Bloatware) ออกจากอุปกรณ์ของคุณ ที่นิยมใช้กันมากที่สุดก็จะเป็น Windows Debloating Script สำหรับใช้ลบ Bloatware ที่มาพร้อมกับระบบปฏิบัติการ วินโดวส์ (Windows) ในบทความนี้ จะอธิบายโดยอ้างอิงกับ Windows Debloating Script เป็นหลัก

เวลาใช้งาน Windows Debloating Script มักต้องใช้งานร่วมกับ PowerShell หรือ Terminal อื่น ๆ เช่น Mintty, PuTTy หรือ Git Bash โดยแพลตฟอร์ม GitHub ถือเป็นแหล่งรวมสคริปต์ Debloat สำหรับ Windows ที่ใหญ่ที่สุด หากลองค้นหาดูจะค้นพบมากถึง 488 ผลลัพธ์ นอกเหนือจาก Github ก็ยังสามารถพบได้ใน Reddit, Quara, Tech Blog หรือเว็บไซต์ของนักพัฒนาต่าง ๆ

ภาพจาก : https://github.com/search?q=windows%20debloat&type=repositories

ตัวอย่างเช่น สคริปต์ Win11debloat ที่เราได้ทดลองดาวน์โหลดมาจาก Github ที่เคลมว่าสามารถลบ Bloatware ทั้งหมดที่มาพร้อมกับระบบปฏิบัติการ Windows 11 ได้ โดยสามารถดาวน์โหลดมาเป็นไฟล์โดยตรง หรือสั่งดาวน์โหลดจากสคริปต์ผ่าน PowerShell ก็ได้ โดยจะมีตัวเลือกในการลบแล้วแต่ความต้องการของผู้ใช้งาน ว่าจะเลือกลบอะไรทิ้งบ้าง ? หรือเลือกลบทั้งหมดตามสิ่งที่ผู้พัฒนาสคริปต์มองว่าเป็น Bloatware

ภาพจาก : https://www.maketecheasier.com/why-windows-debloat-scripts-do-more-harm-than-good/

จะเห็นได้ว่าจุดประสงค์หลักของ Debloat Scripts คือ การลบแอปพลิเคชันที่ตัวผู้สร้างสคริปต์พิจารณาแล้วว่าเป็น Bloatware ออกไปโดยอัตโนมัติ แม้ว่าในทางเทคนิคแล้ว สคริปต์เหล่านี้จะสามารถช่วยลบสิ่งที่ไม่จำเป็นออกจากระบบได้ แต่ทว่ามันก็อาจนำไปสู่ปัญหาบางประการได้เช่นกัน 

มีโอกาสผิดพลาดสูงเกินไป (Too Many False Positives)

ในบริบทที่เราบอกว่า "ผิดพลาด" ในที่นี้ หมายถึงการที่สคริปต์ลบโปรแกรม หรือแอปพลิเคชัน ที่ไม่ได้เป็น Bloatware จริง ๆ แต่ว่าทางผู้พัฒนาสคริปต์กลับมองว่ามันเป็น และลบมันทิ้งไปโดยไม่ได้ตั้งใจ ซึ่งอาจก่อให้เกิดปัญหากับการทำงานของระบบ หรือโปรแกรมอื่นได้

ตัวอย่างเช่น Win11debloat ที่เรายกตัวอย่างไปข้างต้น ก็มีการระบุว่าซอฟต์แวร์บางตัว ที่คนส่วนใหญ่อาจจะไม่ได้ใช้งาน แต่ก็มีบางคนที่ใช้งานมันอยู่ แต่ว่าทางผู้พัฒนาสคริปต์มองว่าเป็น Bloatware เช่น Bing Translator, Bing Weather, Windows Tools และ Quick Assist สิ่งเหล่านี้แสดงให้เห็นว่าการใช้ Debloat Scripts โดยไม่ระวังอาจทำให้โปรแกรมที่คุณใช้งานอยู่อาจถูกลบไปด้วยได้

ภาพจาก : https://www.maketecheasier.com/why-windows-debloat-scripts-do-more-harm-than-good/

ทำให้ระบบไม่เสถียร (Can cause System Instability)

สคริปต์สำหรับลบ Bloatware มีคนทำออกมามากมาย ซึ่งต้องยอมรับว่า มันมีทั้งสคริปต์ที่ดี และสคริปต์ที่ไม่ดีปะปนอยู่เช่นกัน Win11debloat ที่ยกตัวอย่างไปข้างต้น ถือเป็นหนึ่งในสคริปต์ที่ได้รับการแนะนำอย่างกว้างขวาง เนื่องจากมันมีตัวเลือกที่อนุญาตให้ผู้ใช้เลือกสิ่งที่จะลบได้อย่างอิสระ แต่สคริปต์อื่น ๆ อาจไม่ได้ทำงานในลักษณะเดียวกัน

ในการใช้สคริปต์เหล่านี้ ตัวระบบปฏิบัติการ Windows มักแสดงคำเตือน "Access Denied" เนื่องจากในการลบ Bloatware จำเป็นต้องเข้าถึง "โฟลเดอร์ System32" ซึ่งเป็นไดเรกทอรีสำคัญของระบบ จึงมีการป้องกันการเข้าถึงโดยไม่ได้รับอนุญาต จาก Microsoft Defender Antivirus อันเป็นซอฟต์แวร์ป้องกันภัย ที่มีหน้าที่ในการป้องกันไม่ให้แฮกเกอร์รีโมตเข้ามาควบคุมโฟลเดอร์สำคัญต่าง ๆ ได้ ซึ่งโฟลเดอร์ System32 ก็เป็นหนึ่งในนั้น

ดังนั้น หากเราต้องการให้ Debloat Script ทำงานได้ ผู้ใช้จะต้องลบสิทธิ์การป้องกันเหล่านี้ออกจาก Microsoft Defender Antivirus เสียก่อน นั่นทำให้ระบบเกิดช่องโหว่ หากสคริปต์ทำมาไม่ดี หรือแฝงเจตนาร้ายเอาไว้ ก็อาจทำให้ระบบเกิดความไม่เสถียรได้

ลบของเก่าไป แต่ได้ของใหม่มา (Get Bundled Software and Extra Components in Exchange)

เนื่องจากแหล่งที่มาของ Windows Debloat Scripts เหล่านี้ ไม่สามารถตรวจสอบได้ จึงไม่มีวิธีที่จะยืนยันได้ว่า มันจะไม่มีการติดตั้งอะไรเพิ่มเติมเข้ามา

สคริปต์บางตัวอาจมีการดาวน์โหลดโปรแกรมที่ไม่จำเป็นจำนวนมากแถมมาให้โดยไม่ตั้งใจ ซึ่งหากสคริปต์ถูกเขียนขึ้นมาอย่างไม่ใส่ใจ อาจไม่มีแม้กระทั่งตัวเลือกในการยกเลิก ผลลัพธ์คือ มันเป็นการทำลายวัตถุประสงค์ของการใช้ Debloat Script ไปโดยสิ้นเชิง

สิ่งนี้สังเกตเห็นได้ยาก วิธีหนึ่งที่จะบอกได้ว่าสคริปต์อาจกำลังสร้างปัญหาให้คือ การที่มันขอให้คุณติดตั้งระบบปฏิบัติการ Windows ใหม่ ซึ่งเมื่อเราทำตามขั้นตอนทั้งหมดจนเสร็จสิ้น ท้ายที่สุดก็อาจมีซอฟต์แวร์เพิ่มเติมเข้ามา แทนที่จะลดจำนวนลง

หากหลังการทำงานของสคริปต์เสร็จสิ้น เราเริ่มสังเกตเห็นความผิดปกติในการทำงานของซอฟต์แวร์ เช่น เปิดโปรแกรมแล้วมีแจ้งเตือน ''the file is open in another program" เราอาจจะแก้ไขปัญหาด้วยการทำความสะอาด Windows Registry นั่นเอง

ภาพจาก : https://www.maketecheasier.com/why-windows-debloat-scripts-do-more-harm-than-good/

อาจทำให้เกิดข้อผิดพลาด ในการอัปเดต ในอนาคต (Can cause Update Errors in the Future)

Debloat Scripts มักเป็นสาเหตุของข้อผิดพลาดในการอัปเดต ระบบปฏิบัติการ Windows ซึ่งเป็นสิ่งที่นักพัฒนามักไม่ได้บอกคุณ โดยสาเหตุก็มาจาก

ไฟล์ระบบที่สำคัญหายไป

นอกจาก Debloat Scripts จะลบซอฟต์แวร์ที่ไม่จำเป็นออกไปแล้ว บ่อยครั้งที่มันอาจจะลบไฟล์ระบบที่สำคัญบางตัวทิ้งไปด้วย ส่งผลให้ระบบอาจเจอข้อผิดพลาดในการทำงาน เนื่องจากการขาดไฟล์เหล่านี้

เกิดข้อผิดพลาดในไฟล์ Registry

เมื่อตัวระบบปฏิบัติการ Windows 11 มีการอัปเดตสะสม ไฟล์ Registry จะมีการปรับแต่งเกิดขึ้นเล็ก ๆ น้อย ๆ ซึ่งคุณสมบัติใหม่ ๆ ที่ถูกเพิ่มเข้ามา จะต้องอาศัยค่า Registry ที่ได้รับการปรับแต่งมาแล้ว แต่ Debloat Scripts อาจมีการเข้าไปแก้ไข หรือลบ Registry บางตัวไป ส่งผลให้ตัวระบบปฏิบัติการทำงานได้ไม่เสถียร

นั่นเป็นเหตุผลว่า หากจะทำอะไรก็ตามที่เกี่ยวข้องกับการลบ หรือแก้ไขค่า Registry อย่าลืมสร้าง จุดคืนค่าระบบ (System Restore Point) เอาไว้เสียก่อน

มีความเสี่ยงต่อ มัลแวร์ (The Malware Threat)

เรื่องน่ากังวลที่ใหญ่ที่สุดเกี่ยวกับการใช้สคริปต์จาก บุคคลที่สาม (3^rd-Party) หรือจากแหล่งที่ไม่รู้จัก เนื่องจากบางสคริปต์อาจมีมัลแวร์แฝงมาในรูปแบบ เพย์โหลด (Payload) โดยถ้าหากคุณเปิดใช้งาน Windows Defender หรือ โปรแกรมแอนตี้ไวรัส (Antivirus Software) เอาไว้อยู่ ก็ยังพอมีความปลอดภัยอยู่บ้าง เนื่องจากสคริปต์อาจถูกบล็อกไม่ให้เปิดใช้งานได้

อย่างไรก็ตาม หากแฮกเกอร์ใช้ ช่องโหว่ Zero-Day ตัวแอนตี้ไวรัสอาจยังไม่สามารถรู้จักวิธีการรับมือกับภัยคุกคามรูปแบบใหม่ได้ 

วิธีที่ดีที่สุด ในการจัดการกับ โปรแกรมที่ไม่จำเป็น (Best Ways to deal with Windows Bloat)

การลบแอปพลิเคชัน หรือซอฟต์แวร์ ที่ไม่ต้องการออกจากระบบปฏิบัติการนั้น ทำได้หลายวิธี ไม่จำเป็นต้องใช้ Debloat Script ก็สามารถจัดการได้เช่นกัน โดยสิ่งที่สามารถทำได้อย่างปลอดภัย ก็จะมีดังต่อไปนี้

ลบโปรแกรมที่ตกยุคไปแล้ว

มีแอปพลิเคชัน และซอฟต์แวร์อยู่หลายตัว ที่เก่าแก่ตกยุคไปแล้ว แต่ทว่า มันยังคงมีอยู่ในตัวระบบปฏิบัติการ Windows อยู่ เช่น สไคป์ (Skype) ซึ่งการถอนการติดตั้งเหล่านี้สามารถทำได้ง่าย

สร้างตัวติดตั้ง Windows 11 แบบเบา

หากเป็นการติดตั้งระบบปฏิบัติการใหม่ สามารถสร้างตัวติดตั้งแบบปรับแต่งได้ ซึ่งมีเครื่องมือสำหรับจัดการงานนี้ให้เลือกใช้อยู่มากมายหลายตัว เช่น MSMG Toolkit, Tiny11, AtlastOS ฯลฯ

ภาพจาก : https://www.tomshardware.com/how-to/make-lightweight-windows-11-image-tiny11-builder

ปล่อยไว้แบบนั้นแหละ

โปรแกรมที่ติดตั้งล่วงหน้าส่วนใหญ่ หรือ Bloatware ที่อยู่ในระบบปฏิบัติการ Windows โดยเฉพาะใน Windows 11 ใช้พื้นที่บน ฮาร์ดดิสก์ไดร์ฟ (HDD) น้อยมาก อันที่จริง ปล่อยทิ้งไว้เฉย ๆ โดยไม่ต้องสนใจมันเลยก็ได้ ไม่ได้ส่งผลกระทบต่อการใช้ทรัพยากรของระบบแต่อย่างใด แค่อาจจะรำคาญสายตาไปบ้างเท่านั้นเอง